Ας κάνουμε ένα ανούσιο πείραμα: ας υποθέσουμε ότι δέκα ολόκληρα χρόνια μετά την κινηματογραφική κυκλοφορία του «Inception» υπάρχει έστω και ένας άνθρωπος που δεν έχει δει ακόμα αυτή την ταινία. Οκ, σίγουρα κάποιοι θα υπάρχουν αλλά είναι μάλλον αμφίβολο έως απίθανο πως θα συγκαταλέγονταν στους αναγνώστες του Nerd Things, συνεπώς η υπόθεση αυτή δεν αφορά τους αναγνώστες αυτών των γραμμών. Αλλά τέλος πάντων, ας το υποθέσουμε: υπάρχει κάποιος που δεν έχει δει το «Inception». Ας πούμε τώρα ότι του περιγράφουμε την ακροτελεύτια σκηνή της ταινίας, του κάνουμε δηλαδή τον ορισμό του spoiler. Ειλικρινά, παίζει να του χαλάσουμε μια μελλοντική θέαση επειδή του είπαμε το τέλος; Ούτε καν! Και να φανταστεί κανείς ότι το τέλος αυτής της ταινίας είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της…
Και όμως: για να νοηθεί ως ουσιαστικό spoiler η αποκάλυψη αυτής της τελευταίας χαρακτηριστικής σκηνής, θα πρέπει να εξηγηθούν και όλα όσα οδηγούν σε αυτή – μόνο έτσι θα αποκτήσει βαρύτητα. Με άλλα λόγια, ο μόνος τρόπος να χαλάσεις σε κάποιον την ικανοποίηση της πρώτης θέασης του «Inception» δεν είναι απλά να του σποϊλάρεις το φινάλε -όπως θα συνέβαινε με τις περισσότερες ταινίες- αλλά να του αφηγηθείς ολόκληρη την ταινία. Όμως κάτι τέτοιο θα ήταν τεράστια σπατάλη δυνάμεων. Τέλος πάντων, που θέλουμε να καταλήξουμε με όλη αυτή τη μπουρδολογία που μας έχει πιάσει; Στο εξής απλό: το «Inception» δεν περιγράφεται συνοπτικά ως προς την πλοκή του. Άντε να πεις με λίγα λόγια πως πρόκειται για μια σύμπτυξη του Sci Fi με το είδος της κατασκοπικής περιπέτειας μόνο που εδώ οι πράκτορες, για να φέρουν εις πέρας τις αποστολές τους, θα πρέπει να μπουν στα όνειρα άλλων ανθρώπων και να δράσουν ως παρασιτικές συνειδητές φιγούρες ανάμεσα στις φιγούρες και το περιβάλλον του υποσυνείδητου που παράγεται στα όνειρα. Με μια λέξη: mindfuck.
Δέκα χρόνια μετά την αρχική της κυκλοφορία στα σινεμά, αυτό το mindfuck τουρλουμπούκι πλοκής και αφήγησης που εμπεριέχεται στην καρδιά της είναι που έχει μετουσιώσει την εν λόγω ταινία σε τόσο πολυσυζητημένη. Υπάρχουν φυσικά και ορισμένες εξαιρετικά αγωνιώδεις και τρομακτικά καλοδουλεμένες σεκάνς, που σε κάνουν να καθηλώνεσαι μπροστά στην οθόνη. Αλλά υπάρχουν ταυτόχρονα και ένα σωρό μειονεκτήματα, κυρίως σε επίπεδο κλιμάκωσης (μεγάλο αρνητικό αυτό για μια ταινία τέτοιου επιπέδου) αλλά και σε ορισμένα επίπεδα αφήγησης όπου η ταινία μοιάζει να αδυνατεί να διαχειριστεί την ηθελημένη περιπλοκοτητά της και ρουφιέται από αυτή άθελά της. Σε γενικές γραμμές, με μια ψύχραιμη προσέγγιση, απαλλαγμένη από όλο τον φανμποϊσμό για τον Νόλαν που μας διακατέχει αλλά και την επιβλητική ατμόσφαιρα της ταινίας που λειτουργεί ως περιτύλιγμα, θα λέγαμε πως το «Inception» είναι γενικά μια άνιση ταινία. Ταυτόχρονα ωστόσο (και αυτό είναι το βασικό στοιχείο της μεγάλης σημασίας της), διακατέχεται από μια κεντρική ιδέα που είναι συναρπαστική. Και αυτή η ιδέα διακατέχεται από επιμέρους συνδηλώσεις που είναι εξαιρετικά βαθιές. Και όλα αυτά μέσα σε μια φόρμα που συνδυάζει άψογα διαφορετικά είδη. Ντάξει, είναι άνισο το «Inception», έχει προβληματάκια ως προς την αξιοποίηση του πρωτογενούς οράματος που το ορίζει. Αλλά αυτό το τελευταίο είναι αρκετό για να υπερκεραστούν όλα τα αρνητικά.
Δέκα χρόνια μετά την αρχική του κυκλοφορία στα σινεμά, το «Inception» κυκλοφορεί εκ νέου στις σκοτεινές αίθουσες. Ταυτόχρονα, προωθείται εκ νέου από τον Κρίστοφερ Νόλαν και το κόμικ, που λειτουργεί ως prequel του Inception, το απολαυστικότατο και μόλις 36 σελίδων «Inception: The Cobol Job» (είχε κυκλοφορήσει το 2010 μαζί με το «Inception» και αυτές τις μέρες έχει ανέβει ξανά online σε διάφορα σημεία του διαδικτύου). Αυτό το ξέθαμα του «Inception» από τον Κρίστοφερ Νόλαν έχει μια προφανέστατη επιδίωξη: την προώθηση του πολυαναμενόμενου «Tenet» του, που επιτέλους κυκλοφορεί στα σινεμά στα τέλη Αυγούστου.
Οι αισθητικές ομοιότητες ανάμεσα σε αυτές τις δυο δημιουργίες είναι προφανείς μόνο και μόνο από το trailer του «Tenet», οι φήμες που μιλάνε για κοινό σύμπαν ανάμεσα στις δυο ταινίες μένει να επιβεβαιωθούν ή να διαψευστούν αλλά σε κάθε περίπτωση, η θεματική συγγένεια ανάμεσά τους είναι ουσιαστικά ομολογημένη από τον δημιουργό τους μέσω της ίδιας της επανακυκλοφορίας του «Inception» και της πρόθεσής του να το ξανακάνει επίκαιρο. Με άλλα λόγια, ενόψει του «Tenet» προετοιμαζόμαστε για μεγάλο εγκεφαλικό κάψιμο, προσδοκώντας ταυτόχρονα σε έναν πιο ώριμο Νόλαν, που θα έχει διορθώσει τα προβληματάκια διαχείρισης των mindfuck ιδεών του όταν διαβαίνει τα χωράφια του Sci Fi. Το «Interstellar» τουλάχιστον έχει υπάρξει μια εξαιρετικά πειστική ένδειξη ως προς αυτή την ωρίμανση του Νόλαν: σαφέστατα, στο «Interstellar» υπήρξε πιο «έτοιμος» ο Βρετανός να αφηγηθεί τις εγκεφαλικές εκρήξεις που προκαλεί η Sci Fi πλευρά του.
Ο Νόλαν έχει πει πως δούλευε το σενάριο του «Inception» για δέκα ολόκληρα χρόνια – δηλαδή από το 2000. Είναι δεδομένο πως κάποιοι δεν τον πιστεύουν: το «Paprika», το Sci Fi anime που κυκλοφόρησε το 2006 (δηλαδή τέσσερα χρόνια πριν το «Inception») είναι εξόφθαλμα μια από τις βασικές επιρροές του Νόλαν για το «Inception». Το concept της παραβίασης των ονείρων προκειμένου να κλαπούν ιδέες του υποσυνείδητου υπήρξε μια ιδέα του «Paprika» προτού την αξιοποιήσει στο «Inception» ο Νόλαν, ο οποίος μάλιστα έχει αντιγράψει ξεδιάντροπα και ορισμένες σκηνές του εν λόγω anime. Για να μιλήσουμε με ορισμένα πιο πρόσφατα παραδείγματα, το αρνείται το «Inception» πως η ύπαρξή του οφείλεται στο «Paprika» είναι σαν μην παραδέχεται το «Joker» τη σχέση του με το «King of Comedy» και τον «Ταξιτζή». Σημαίνει βέβαια αυτό πως ο Νόλαν δεν σκεφτόταν το σενάριο της ταινίας του δέκα χρόνια πριν την κυκλοφορία της; Κάθε άλλο. Και αυτό, διότι στη εσωτερική συνοχή του έργου ενός δημιουργού οι εκλεκτικές συγγένειες μπορεί να βρεθούν εκεί που δεν το περιμένεις.
Θα λέγαμε πως όσο το «Inception» αντλεί έμπνευση από το «Paprika» σε επίπεδο κεντρικής ιδέας, άλλο τόσο την αντλεί και από το «Memento» του 2000. Σίγουρα φυσικά, με πιο υπόγειο και πιο εσωτερικό τρόπο. Αλλά και πάλι: δεν είναι μόνο οι ομοιότητες στα origin των βασικών πρωταγωνιστών ανάμεσα στις δυο ταινίες, αυτές είναι μάλλον τμήματα ενός γενικότερου «νολανικού» μοτίβο σε επίπεδο πρωταγωνιστικών χαρακτήρων. Κυρίως, είναι αυτή η αίσθηση μπερδέματος ανάμεσα στο που είμαστε, που είναι το «εδώ», πόσο σχετικό είναι το «πριν», τι ακριβώς σημαίνει «τώρα». Ο Νόλαν, μάστορας στο ανακάτεμα της τράπουλας όσον αφορά τον χωροχρόνο, μεγαλούργησε με το «Memento» και μέσα στην επόμενη δεκαετία, η crime ιδέα του μετασχηματίστηκε σε Sci Fi. Ναι, το «Paprika» έπαιξε κομβικό ρόλο ως προς αυτόν τον μετασχηματισμό, δεν τίθεται καμία αμφιβολία. Όμως μπορούμε να πιστέψουμε τον Νόλαν: η αρχική ιδέα ήταν ριζωμένη στο μυαλό του από τα χρόνια του «Memento».
«Ποιο είναι το πιο ανθεκτικό παράσιτο; Ένα βακτήριο; Ένας ιός; Ένα σκουλήκι; Όχι. Μια ιδέα. Ανθεκτική, εξαιρετικά μεταδοτική. Μόλις μια ιδέα γεννηθεί στο μυαλό, είναι σχεδόν αδύνατο να εξαλειφθεί. Διαμορφώνεται πλήρως, σχηματοποιείται όλο και πιο πολύ και κολλάει μέσα στο μυαλό», λέει σε ένα σημείο του «Inception» ο βασικός πρωταγωνιστής δια στόματος Ντι Κάπριο και κοιτώντας πανοραμικά την φιλμογραφία του τελευταίου μπλοκμπαστερά auteur, μοιάζει αδύνατο να μην αντιληφθούμε την ίδια την ύπαρξη του «Inception» μέσα από αυτή την οπτική. Κάτι μας λέει πως το «Tenet» η περεταίρω εξέλιξη μιας ιδέας που μπήκε για πρώτη φορά στο μυαλό του Κρίστοφερ Νολαν πριν 20 χρόνια. Αναπόφευκτα, η αναμονή είναι συναρπαστική.
