Ένα μεγάλο επιβλητικό σπίτι, αριστοκρατικό και ξύλινο. Μια μεσοαστική οικογένεια που ζει σε αυτό, μια οικογένεια που φαινομενικά δεν έχει κανένα λόγο να λυπάται: οικονομικά προβλήματα αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ιδιαίτερα και αν κρίνει κανείς από την πολυτέλεια του σπιτιού τους, είναι μάλλον βολεμένοι πολύ καλά. Όπως άλλωστε συμβαίνει συνήθως με τέτοιου τύπου οικογένειες όταν αποτυπώνονται στον αμερικάνικο κινηματογράφο.
Και όμως, μια τρομακτική θλίψη επικρατεί στα πρόσωπα των μελών αυτής της οικογένειας. Μήπως η θλίψη επικρατεί επειδή μόλις έχει πεθάνει η γιαγιά; Άλλωστε, την ιστορία αυτής της οικογένειας από εκείνο το σημείο και μετά αρχίζουμε να την μαθαίνουμε: η κηδεία της γιαγιάς αποτελεί την εναρκτήρια σεκάνς.
Θα μπορούσε να είναι μια καλή δικαιολογία για την θλίψη στα μάτια των μελών αυτής της οικογένειες. Ωστόσο είναι ξεκάθαρο πως αυτή την γιαγιά δεν την αγαπούσε ιδιαίτερα κανείς. Εκτός από την 13χρονη μικρή κόρη της οικογένειας, ένα κορίτσι που η αδυναμία του να κοινωνικοποιηθεί είναι έκδηλη, κανείς δεν φαίνεται να έχει στενοχωρηθεί ιδιαίτερα για την απώλεια αυτής της γυναίκας. Και ειδικά η κόρη της.
Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς πως ακόμα και αν δεν βλέπουμε ποτέ αυτή την γιαγιά, το «φάντασμά» της (με την μεταφορική έννοια και όχι μόνο…) είναι ακόμα εδώ και επηρεάζει την καθημερινότητα αυτής της τετραμελούς οικογένειας. Το μυστήριο παρελθόν της συγκεκριμένης γυναίκας είναι απλά ένα κερασάκι σε μια τούρτα άβολης συνύπαρξης μαζί της. Περιγράφεται ως χειριστική και εγωμανής, ως ένας κακός άνθρωπος που καταπίεζε τους γύρω του.
Ναι, κανείς δεν στενοχωρήθηκε με τον θάνατό της. Και έτσι, το αρχικό ερώτημα παραμένει: γιατί άραγε αυτή η οικογένεια είναι στενοχωρημένη;
Στην αμερικάνικη κουλτούρα ο θεσμός της οικογένειας είναι ένα από τα κομβικότερα στοιχεία του αμερικάνικου ονείρου. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές φορές οι horror ταινίες επιλέγουν να θέσουν στο επίκεντρό τους την οικογένεια και να την αποδομήσουν: υποσυνείδητα ο μέσος θεατής βιώνει ένα μεγάλο εφιάλτη όταν μια ταινία τρόμου στρέφεται ενάντια στον καθαγιασμένο θεσμό της οικογένειας. Από τον κάφρικο «Σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι» μέχρι την αριστουργηματική «Λάμψη» του Κιούμπρικ και από εκεί στην «Ψυχώ» του Χίτσκοκ μέχρι το «Μωρό της Ρόζμαρι» του Πολάνσκι, το horror ρεύμα που βάζει στο στόχαστρό του την οικογένεια έχει συγκροτήσει μια ολόκληρη παράδοση για το είδος.
Σε αυτή ακριβώς την παράδοση εντάσσεται το πολυσυζητημένο «Hereditary» που σόκαρε κόσμο και κοσμάκη σε όσα φεστιβάλ παίχτηκε, έφτασε να συγκρίνεται μέχρι και με τον «Εξορκιστή», προωθήθηκε με ένα αληθινά ανατριχιαστικό τρέιλερ και όταν έφτασε επιτέλους στις αίθουσες, εκείνο το καλοκαίρι του 2018, κατατρόμαξε και εμάς. Παρά το γεγονός ότι σε ορισμένες πτυχές του δεν ήταν ακριβώς η ταινία που είχε προωθηθεί.
Αυτός είναι μόνο ένας από τους πολλούς λόγους που το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Άρι Άστερ -ο οποίος δυο χρόνια αργότερα έδειξε με το «Midsommar» ότι μόνο απαρατήρητος δεν θα περάσει στο χώρο του horror σινεμά- συζητήθηκε τόσο πολύ. Διότι αν και αληθινά τρομακτικό, μάλιστα πολλές φορές υπήρξε τέτοιο με τρόπο που δεν σου πήγαινε καν το μυαλό. Διότι ορισμένες σεκάνς που «κρύφτηκαν» από το τρέιλερ για να μην έχουμε καμία υποψία πως υπάρχουν στην ταινία, πραγματικά σε… στέλνουν, σε κάνουν να κρατάς την ανάσα σου από την αγωνία.
Θα ήταν ωστόσο πολύ άδικο να σταθεί κανείς απλά στον (αληθινά υψηλού επιπέδου) τρόμο αυτής της ταινίας. Διότι το «Hereditary» είναι κάτι πολύ παραπάνω από απλά μια πολύ τρομακτική ταινία. Έχουμε να κάνουμε με μια προσπάθεια επαναφοράς στη σύγχρονη εποχή του πολύ ιδιαίτερου σινεμά τρόμου που υπέγραψε στα 60s και τα 70s ο Ρόμαν Πολάνσκι, οι επιρροές από το έργο του οποίου είναι ξεκάθαρες εδώ πέρα.
Η σύγκριση με τον «Εξορκιστή» που έγινε κατά κόρον αναφορικά με τη δημιουργία αυτή υπήρξε (και είναι) μάλλον άστοχη. Ίσως στο επίπεδο του οπτικού σοκ το «Hereditary» να μοιράζεται ορισμένα κοινά στοιχεία μαζί του, αλλά δεν είναι αυτό η κινητήριος δύναμή του.
Είναι πολύ περισσότερο το «Μωρό της Ρόζμαρι» του Πολάνσκι που επηρεάζει αυτή την ταινία, καμιά φορά μάλιστα μοιάζει να αποτελεί ακόμα και ένα άτυπο σίκουέλ του: η βασική πρωταγωνίστρια της ταινίας, την οποία ζωντανεύει εντυπωσιακά η απίστευτη Τόνι Κολέτ, θα μπορούσε εύκολα να είναι μια «Ρόζμαρι» στη μέση ηλικία. Όχι φοβισμένη λόγω της οικογένειας που έρχεται αλλά κουρασμένη εξαιτίας μιας οικογένειας που ήδη υπάρχει και των δαιμόνων που έχει παράξει στα χρόνια της ύπαρξής της.
Στο «Hereditary» δεν είμαστε ποτέ απόλυτα σίγουροι για το τι είναι ακριβώς αυτό που βλέπουμε. Τι είναι αυτό που ταλαιπωρεί ετούτη την οικογένεια; Είναι τα πνεύματα που έχει αφήσει πίσω της η σατανίστρια γιαγιά που στοιχειώνουν κυριολεκτικά τα μυαλά των μελών της (με εξαίρεση ένα μέλος…); Ή μήπως το στοίχειωμα είναι μεταφορικό; Μήπως αυτή η περίεργη γιαγιά έχει κληροδοτήσει την ψυχασθένειά της στους νεότερους συγγενείς της, οι οποίοι απλά βυθίζονται στην τρέλα;
Η ταινία είναι φτιαγμένη έτσι ώστε να αναρωτιόμαστε διαρκώς. Αλλά ταυτόχρονα βγάζουμε και ένα στερεό συμπέρασμα: κάθε γενιά ταλαιπωρεί την επόμενη. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, είναι νομοτελειακό. Το πέρα για πέρα «πολανσκικό» φινάλε είναι δεδομένο πως θα διχάσει, θα χιλιοσυζητηθεί και θα γίνει αντικείμενο πολλών ερμηνειών. Εξίσου ξεκάθαρο ωστόσο είναι το μεταφορικό του μήνυμα. Ίσως να πρέπει να αναλυθεί σε ένα άλλο κείμενο, σε ένα κείμενο χωρίς spoiler. Άλλωστε είναι καταδικασμένο να αναλύεται ξανά και ξανά.
Το μόνο σίγουρο είναι ένα: δια χειρός Άρι Άστερ, ο «πολανσκικός» τρόμος επέστρεψε στη σύγχρονη εποχή. Και μόνο εξαιτίας αυτής της επιστροφής είναι δύσκολο να μην υποκλιθεί κανείς στο «Hereditary» και τους διαλόγους που επιχειρεί να ανοίξει…
