10 τελευταία πλάνα ταινιών που μας άφησαν άναυδους

Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, το υπέρλαμπρο μυαλό του Στάνλεϊ Κιούμπρικ δημιούργησε μια από τις πιο mindfuck ταινίες όλων των εποχών. Άπειροι θεατές ανά τον κόσμο παρακολουθούσαν την αριστουργηματική «Οδύσσεια του διαστήματος» και έβλεπαν την μυστηριώδη πλοκή της να αποκτά ακόμα πιο ανεξήγητα χαρακτηριστικά όσο η ταινία εξελισσόταν αντί να έρχονται επεξηγήσεις όπως θα συνέβαινε μια συμβατική ταινία. Μάλλον, εκεί έγκειται και η ιστορικότητα του τελευταίου θρυλικού πλάνου της ταινίας του Κιούπρικ: το «αστρικό παιδί», η αναγεννημένη και -με τον ιδιότυπο τρόπο σκέψης του Κιούμπρικ- εξελιγμένη μορφή του αστροναύτη Μπόουμαν, ένα αγέννητο (;) μωρό που πλανάται στο διάστημα (!) υπήρξε το τελευταίο πλάνο της επιβλητικής Οδύσσειας και κάθε θεατής που έβλεπε για πρώτη φορά στη ζωή του τους τίτλους τέλους ετούτης της ταινίας να πέφτουν, ένιωθε ένα μεγάλο κάψιμο στον εγκέφαλό του.

Μια νέα εποχή ξεκινάει και επίσημα για την Οικογένεια Κορλεόνε. Ο Μάικλ είναι και με τη βούλα ο απόλυτος αρχηγός της φαμίλιας, ο σεβαστός Δον της. Αλλά κατά την πορεία της μετεξέλιξής του σε σεβάσμιο αρχιγκάνγκστερ, η σχέση του με την Κέι κλωνίστηκε, η τελευταία συνεχίζει να τον αγαπάει αλλά νιώθει αμφιβολίες για το αν είναι ο ίδιος άντρας που γνώρισε και ερωτεύτηκε. Τα ψέμματα που της αραδιάζει στην τελευταία σκηνή την καθησυχάζουν: για λίγο νιώθει ξανά ευτυχισμένη στο πλάι του. Όμως αυτό το αίσθημα κρατάει για πολύ λίγο. Κοιτώντας τον στο γραφείο του, να δέχεται τα σέβη από κουστουμαρισμένους εγκληματίες, το κατανοεί για τα καλά: ο Μάικλ έχει αλλάξει για πάντα. Το βλέμμα της είναι ένα μείγμα απογοήτευσης και λύπης. Και καθώς η πόρτα του γραφείου του Μάικλ κλείνει αφήνοντάς την έξω από αυτό, οι τίτλοι τέλους πέφτουν συνοδευόμενοι από την σκληρή συνειδητοποίησή της: δεν μένει απλά έξω από το γραφείο του άντρα της, μένει έξω από την αληθινή ζωή του.

Ο Solaris, ο πλανήτης με νοημοσύνη που επηρεάζει το υποσυνείδητο των ανθρώπων, έχει επηρεάσει καθοριστικά τον Κάλβιν. Αυτός μπορεί να γύρισε στο σπίτι του αλλά θα τον κουβαλάει πάντα μέσα του. Και ενώ στέκεται στην εξώπορτα του σπιτιού του, το γνωρίζει πολύ καλά. Και τότε το πλάνο ανοίγει πανοραμικά, υψώνεται πάνω από τον πρωταγωνιστή και η ταινία κλείνει με ένα σοκ: ο Κάλβιν δεν έφυγε ποτέ από αυτόν τον πλανήτη, βρίσκεται ακόμα στον Solaris, ανάμεσα στην πραγματικότητα και τις αναμνήσεις το υποσυνείδητό του διάλεξε τις δεύτερες.

Ένα σωρό θεωρίες, άλλες σχετικά έξυπνες και άλλες εντελώς ό,τι να’ναι, έχουν παραχθεί από το μακρινό 1980 μέχρι και σήμερα αναφορικά με το τι διάολο θέλει να πει ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ με αυτό το τελευταίο, αινιγματικό του πλάνο στην «Λάμψη». Ενώ ένα αληθινό ανθρωποκυνηγητό έχει λάβει μόλις χώρα στο στοιχειωμένο, επιβλητικό ξενοδοχείο όπου ο Τζακ Τόρανς κατοικεί με την οικογένειά του, θα γίνει το ιστορικό ζουμ σε ένα από τα άπειρα κάδρα που φιλοξενούνται σε κάποιον από τους αμέτρητους διαδρόμους του. Και τότε, άπαντες θα ξύσουν το κεφάλι τους από απορία: για ποιο διαολεμένο λόγο ο Τζακ Τόρανς ποζάρει χαμογελαστός και κουστουμαρισμένος σε αυτή τη φωτογραφία; Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι που βρίσκονται γύρω του; Και γιατί η φωτογραφία κοσμεί το συγκεκριμένο ξενοδοχείο; Μήπως ο Τόρανς ήταν πάντα εκεί; Μήπως δεν ήταν ποτέ; Μήπως δεν θα φύγει ποτέ; Τσάμπα κόπος η όποια συζήτηση. Δεν θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια.

O Oh Dae-su έχει διαπράξει τη μέγιστη αμαρτία: αιμομιξία. Δεν φταίει αυτός, δεν ήξερε ότι ερωτευόταν την κόρη του αλλά πλέον το έμαθε και δεν μπορεί να το διαχειριστεί. Η άγνοια είναι η λύση. Εκείνη βρίσκεται σε αυτή, πρέπει να την κατακτήσει και ο ίδιος. Καταφεύγει στην ύπνωση για να σβήσει τις αναμνήσεις του. Πλέον, έχει ξεχάσει, όταν την αγκαλιάζει -για τελευταία φορά στην ταινία- δεν θυμάται τίποτα. Ή μήπως όχι; Τι σημαίνει το χαμόγελό του στο τελευταίο πλάνο, εκείνο το χαμόγελο που μετατρέπεται σε κλάμα; Θυμάται; Δεν έπιασε η ύπνωση; Γι’ αυτό άραγε πρώτα χαμογελάει και μετά κλαίει; Ή μήπως όντως, δεν θυμάται τίποτα και απλά ένα απροσδιόριστο, ενοχλητικό αίσθημα του προκαλεί χαρμολύπη; Οι τίτλοι του «Old Boy» πέφτουν, η απάντηση δεν έρχεται ποτέ και ένας ατελείωτος διάλογος για το ποια είναι η σωστή απάντηση (αλλά και το ποια μοίρα είναι η χειρότερη για τον πρωταγωνιστή) μόλις έχει ξεκινήσει.

Η Σάλι τρέχει γεμάτη αίματα από πάνω μέχρι κάτω και ο Leatherface βρίσκεται στο κατόπι της. Τελικά, θα γίνει η μοναδική πρωταγωνίστρια της ιστορίας που θα σωθεί, θα επιβιβαστεί σε ένα επερχόμενο όχημα που σκάει από το πουθενά σαν από μηχανής Θεός. Στο τσακ θα γλυτώσει από το αλυσοπρίονο του επίδοξου δολοφόνου της. Το αμάξι θα γκαζώσει και ο Leatherface θα μείνει πίσω διψασμένος για αίμα. Και καθώς το αμάξι θα απομακρύνεται, εκείνος θα μείνει να το κοιτάει επιδιδόμενος σε έναν παρανοϊκό χορό. Το αλυσοπρίονο κρέμεται από το χέρι του, αυτός χορεύει στη μέση του δρόμου χωρίς λογική και με αυτό το πλάνο, το φινάλε θα έρθει τόσο απότομα όσο ο ίδιος ο Leatherface εμφανίστηκε στην ταινία.

Η λύτρωση του Κομπ, του πράκτορα που είναι διαρκώς εγκλωβισμένος ανάμεσα στα όνειρα και την πραγματικότητα χωρίς ποτέ να είναι σίγουρος για το που βρίσκεται, είναι κοντά – αλλά δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Σύντομα, σε λίγες στιγμές, θα επανενωθεί με τα παιδιά – αλλά, διάολε, δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Θα τοποθετήσει την σβούρα πάνω στο τραπέζι, θα την θέσει σε κίνηση. Αν αυτή πέσει θα βρίσκεται στην πραγματικότητα. Αν συνεχίσει να γυρίζει επ’ αόριστον, η λύτρωσή του θα υπάρχει απλά μέσα στο κεφάλι του. Αλλά πριν προλάβει να δει την κατάληξή της, θα δει τα παιδιά του, θα πάει προς το μέρος τους. Και η σβούρα συνεχίζει να γυρίζει. Θα πέσει άραγε; Ή μήπως όχι; Τίτλοι τέλους. Ο Κομπ δεν ενδιαφέρθηκε να μάθει αν απεγκλωβίστηκε από τα όνειρα ή έμεινε για πάντα μέσα σε αυτά. Και μαζί του, θα μείνουμε και εμείς στην άγνοια.

Ελάχιστες ταινίες της τρέχουσας δεκαετίας υπήρξαν τόσο δυνατές όσο ο «Αστακός» του Λάνθιμου και ένα τέτοιο αριστούργημα δεν θα μπορούσε να έχει συμβατικό φινάλε. Στην Δυστοπία που έχει στήσει ο Έλληνας σκηνοθέτης, η αγάπη είναι ένα ιδιόμορφο κοινωνικό συμβόλαιο. Αλλά τα κοινωνικά συμβόλαια είναι για να σπάνε, για να ανατρέπονται. Αρκεί να υπάρχει η αντίστοιχη βούληση. Η γυναίκα που αγάπησε ο Ντέιβιντ είναι τυφλή και για να είναι μαζί οι δυο τους πρέπει να τυφλωθεί και ο ίδιος. Αυτό λένε οι παράδοξοι κανόνες της κοινωνίας αυτής. Εκείνη τον περιμένει στο τραπέζι της καφετέριας που κάθονται κυνηγημένοι. Εκείνος είναι στην τουαλέτα και πρέπει να βγάλει τα μάτια του με ένα μαχαίρι. Θα γυρίσει τυφλωμένος ο Ντέιβιντ; Θα γυρίσει έχοντας αγνοήσει αυτό που «πρέπει» να κάνει; Και αν ναι, θα της το πει ή θα την παραμυθιάσει πως όντως τυφλώθηκε; Ή μήπως απλά θα την κοπανήσει; Κι όμως: τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι άλλο: ο Ντέιβιντ έχει επιλογή. Και αυτό θα ισχύει πάντα στις ανθρώπινες κοινωνίες, όσο παράλογες και αν είναι, όσο στιβαροί και αν μοιάζουν οι κανόνες που επιβάλλονται: πάντα θα έχουμε επιλογές. Και με αυτό ως δεδομένο, δεν χρειάζεται να μάθουμε τι επέλεξε ο Ντέιβιντ, αρκεί που ξέρουμε πως η πράξη του δεν είναι προκαθορισμένη. Η ταινία μπορεί να ολοκληρωθεί ενώ η αγαπημένη του τον περιμένει. Το τι έγινε τελικά, δεν έχει εν τέλει τόση σημασία για εμάς. Μόνο για τους ίδιους. Δεν μας αφορά να δούμε τη συνέχεια, αρκεί που ξέρουμε πως, εφόσον μιλάμε για ανθρώπους, αμετάκλητα δεδομένα δεν υπάρχουν.

Δεν υπάρχει φινάλε στο ανθρωποκυνηγητό που έχει στήσει εδώ ο Κάρπεντερ. Δεν θα υπάρξει ποτέ: το κακό συνεχίζει και υπάρχει ανάμεσά μας, αναπνέει στις φιλήσυχες γειτονιές των προαστίων, στις γωνίες των σπιτιών και τους εκκωφαντικά ήσυχους δρόμους. Ο Μάικλ Μάγιερς, ο θρυλικός δολοφόνος του horror που άλλαξε το είδος, μπορεί να έπεσε από ένα μπαλκόνι εν μέσω κυνηγητού αλλά το πτώμα του εξαφανίστηκε μυστηριωδώς και το αίσθημα ασφάλειας που με αγωνία προσδοκούσαν οι κυνηγημένοι του, δεν θα αποκατασταθεί ποτέ: ο Μάικλ είναι κάπου εδώ γύρω και οι τίτλοι τέλους που πέφτουν συνοδευόμενοι από την ανατριχιαστική μουσική του Κάρπεντερ δεν θα αφήσουν τους θεατές να ανασάνουν ανακουφισμένοι ούτε με το τέλος της ταινίας.

Ο ντετέκτιβ Ντέκαρντ και το ανθρωποειδές Ρέιτσελ είναι έτοιμοι να το σκάσουν – άγνωστο για που αλλά δεν έχει τόση σημασία, σημασία έχει πως έχουν αποδεχθεί το παράδοξο ζευγάρωμά τους και θέλουν να το υπερασπιστούν ζώντας μαζί. Εκείνη έχει μπει στο ασανσέρ και τον περιμένει. Αυτός σκαλώνει για λίγο: στο πάτωμα βλέπει ένα οριγκάμι στο σχήμα ενός μονόκερου. Ο μονόκερος: το φανταστικό ζώο που πρωταγωνιστεί συχνά πυκνά στα όνειρά του. Πως γίνεται κάποιος να γνωρίζει για αυτά τα όνειρα; Μήπως αυτό σημαίνει πως πρόκειται για εμφυτευμένες εικόνες; Μήπως είναι και ο ίδιος ανθρωποειδές; Δεν έχει τόση σημασία και ας συζητείται για πάντα στις τάξεις των geek το ποια είναι η αλήθεια. Δεν έχει σημασία γιατί καμία απάντηση δεν θα αλλάξει αυτό που έχει ήδη αποφασίσει, να το σκάσει δηλαδή με την Ρέιτσελ. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, το βλέμμα του από απορρημένο μετατρέπεται σε αποφασιστικό. Σφίγγει το οριγκάμι, μπαίνει στο ασανσέρ, η πόρτα κλείνει: τίτλοι τέλους, μουσικάρα από Παπαθανασίου, απότομο φινάλε, καμία απάντηση. Ένα αριστούργημα έχει ολοκληρωθεί ακριβώς όπως του αναλογεί.