10 δυστοπικές ταινίες για να μην ξεμείνετε από επιλογές όσο είστε σπίτι

Σε μια ανώνυμη πόλη απροσδιόριστης τοποθεσίας, μονίμως σκοτεινή και βυθισμένη στην απάθεια, ένας άντρας ξυπνά στην μπανιέρα ενός ξενοδοχείου και σύντομα, κάτι μυστήριοι τύποι τον κυνηγάνε χωρίς να ξέρει το γιατί. Σύντομα, συνειδητοποιεί κάτι πολύ περίεργο: η νύχτα σε αυτή την πόλη διαρκεί για 24 ώρες, κάθε μεσάνυχτα κάθε κίνησή της παγώνει και ο ίδιος δυσκολεύεται να να αναπολήσει κάποια φωτεινή ανάμνηση. Βαθιά επηρεασμένη από το «Blade Runner» σε επίπεδο ατμόσφαιρας αλλά και από τα συγγραφικά μοτίβα του Φίλιπ Ντικ, το «Dark City» είναι τυπικό δείγμα της αισθητικής του Πρόγιας στα 90s -τότε που το όνομά του ήταν βαθιά συνδεδεμένο με το «Κοράκι»- και ταυτόχρονα, ο ορισμός της cult ταινίας, καθώς πέρασε απαρατήρητη όταν βγήκε στις αίθουσες αλλά, απόλυτα λογικά με βάση την επιβλητική της ατμόσφαιρα και την πλοκή της, απέκτησε με τα χρόνια ένα τόσο φανατικό κοινό που πλέον, 20 και βάλε χρόνια μετά την κυκλοφορία της, έχει μετουσιωθεί σε must see.

Μια γυναίκα τριγυρνά σε μια έρημη, διαλυμένη πόλη. Στο κατόπι της βρίσκεται η Πρωινή Περίπολος και στο πλευρό της θα βρεθεί ένας μοναχικός άνδρας, από τους λίγους επιζώντες αυτής της θλιβερής κατάστασης, που θα επιχειρήσει να την βοηθήσει στο σκοπό της: η γυναίκα θέλει να να διασχίσει την απαγορευμένη ζώνη και να φτάσει σε έναν τόπο που ωστόσο, κανείς δεν γνωρίζει αν πράγματι υπάρχει (άλλωστε κανείς δεν γύρισε από εκεί): τη θάλασσα. Βαθύς λάτρης της αμερικάνικης ποπ κουλτούρας των κινηματογραφικών genres και ανέκαθεν σνομπ απέναντι σε όλες τις κυρίαρχες συνήθειες του ελληνόφωνου σινεμά, ο Νίκος Νικολαΐδης κάνει κάτι που για τα δεδομένα της ελληνικής φιλμογραφίας, ισοδυναμεί -ίσως μέχρι και σήμερα- με σενάριο επιστημονικής φαντασίας: γυρίζει μια ελληνική ταινία επιστημονικής φαντασίας! Η τέταρτη ταινία ενός εκ των μεγαλύτερων Ελλήνων auteur, η πιο μοναχική και εσωστρεφής αλλά πάντα μεγαλοπρεπής σε επίπεδο αισθητικής (παρά την underground αισθητική της), είναι ένα πραγματικό αριστούργημα, το «ελληνικό Blade Runner» όπως βαφτίστηκε από τους λάτρεις της Επιστημονικής Φαντασίας στα 80s.

Στο μακρινό μέλλον, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν αφανιστεί και οι ελάχιστοι εναπομείναντες ζουν κάτω από τη Γη. Ένας φυλακισμένος στέλνεται στο παρελθόν, μέσα από μια πολύ πρόχειρη μηχανή του χρόνου που έχει ανακαλυφθεί, και συγκεκριμένα στο 1996, όταν και ο δολοφονικός ιός που εξαφάνισε την ανθρωπότητα έκανε την εμφάνισή του, προκειμένου να βρει τα αίτια της διασποράς του ιού και να χειριστούν οι άνθρωποι την κατάσταση στο μέλλον. Εμπνευσμένη από μια ασπρόμαυρη γαλλική ταινία μικρού μήκους του 1962 (το «La Jetée»), το «12 Πίθηκοι» είναι αναμφίβολα μια από τις πιο mindfuck Sci Fi δημιουργίες που έχουμε δει και με τον Τέρι Γκίλιαμ στο σκηνοθετικό τιμόνι, που είναι μάστορας ως προς τη δημιουργία τέτοιου τύπου ταινιών, δεν θα μπορούσε να ισχύει κάτι διαφορετικό.

Έτος 2019 (όχι αυτό που μας τελείωσε πριν μερικούς μήνες, ένα εναλλακτικό). Εξέγερση ανθρωποειδών, μετάβασή τους στην Γη, όπου μένουν πλέον μόνο οι πιο κατώτεροι άνθρωποι, προκειμένου να βρουν τον μεγαλοεργοστασιάρχη δημιουργό τους και να τον σκοτώσουν, ένας κυνηγός επικυρηγμένων αναλαμβάνει να τα κυνηγήσει και να τα «αποσύρει» κτλ κτλ. Οκ, μιλάμε για το «Blade Runner»: δεν παίζει να υπάρχει άνθρωπος που να μην ξέρει τι συμβαίνει με αυτή την ταινία. Συμβολική αναπαράσταση της δυστοπίας -η μαυρίλα και η βροχή δομούν μια ατμόσφαιρα που σε κάνει να νομίζεις ότι δεν μπορείς να αναπνεύσεις-, δοσμένη κυρίως μέσα από το δίπολο ανθρώπων και ανθρωποειδών (και τον ψεύτικο κοινωνικό διαχωρισμό που ορίζει τις υπάρξεις τους), με διαφορά η καλύτερη ταινία αυτής της λίστας – ωστόσο εδώ ιεραρχούμε τον βαθμό δυστοπίας, εξ’ ου και δεν παίρνει την πρώτη θέση.

Στο δυστοπικό, γεμάτο αίμα και εγκληματικότητα, Ντιτρόιτ του μέλλοντος, ένας μπάτσος, έπειτα από μια δολοφονική επίθεση που δέχεται, μετατρέπεται μέσω της εξελιγμένης αστυνομικής τεχνολογίας σε ένα υβρίδιο ανθρώπου και cyborg και ξαμολιέται στους δρόμους για να καταπολεμήσει το έγκλημα. Εξαιρετικά υποτιμημένη action ταινία, αντιμετωπίστηκε περίπου ως ένοχη απόλαυση αλλά η αλήθεια είναι πως αν καταφέρουμε να διακρίνουμε τους τόνους διακριτικής ειρωνείας που εκπέμπει η αφήγηση του Βερχόβεν κάτω από την επιφάνεια, θα βρούμε μια καταπληκτικά εύστοχη κοινωνική σάτιρα υπό μορφή Sci-Fi περιπέτειας. Η δυστοπία του Βερχόβεν είναι πραγματικά μια απόλαυση και ταυτόχρονα, ένα τόσο επικίνδυνο μέρος, τα συνεχόμενα ειδησεογραφικά σποτάκια ενδιάμεσα της κεντρικής δράσης δε «χτίζουν» με απίστευτα αποτελεσματικό τρόπο το όλο κλίμα και ναι, το περιτύλιγμα αυτής της σατιρικής αλληγορίας που αφηγείται ο Ολλανδός σκηνοθέτης, είναι ένα b-movie. Αλλά ένα b-movie πολύ πρωτοκλασάτο, τελικά…

Στο μακρινό μέλλον (πόσο πρωτότυπο για ταινίες δυστοπίας…) στις ΗΠΑ έχουν βρει τον τέλειο τρόπο πρόληψης δολοφονιών: συλλαμβάνουν τους δολοφόνους πριν αυτοί διαπράξουν φόνο! Τρία παιδιά με ασύλληπτες υπερφυσικές δυνάμεις και με δυνατότητα να βλέπουν το μέλλον, που ουσιαστικά χρησιμοποιούνται ως πειραματόζωα από την κυβέρνηση, υποδεικνύουν στις αρχές τους επίδοξους εγκληματίες και αυτοί συλλαμβάνονται άμεσα. Μέχρι που θα προβλέψουν πως ο επικεφαλής μπάτσος του όλου συστήματος θα γίνει δολοφόνος στο άμεσο μέλλον και ο τελευταίος από διώκτης γίνεται κυνηγημένος. Στίβεν Σπίλμπεργκ στα καλύτερά του διασκευάζει Φίλιπ Ντικ στα καλύτερά του και ο συνδυασμός είναι χρυσός. Η παρουσία του παντοδύναμου Κράτους, που εδώ δεν ελέγχει απλά την ζωή αλλά και τις προθέσεις των υπηκόων του, είναι πάντα μια μια συνθήκη απόλυτης δυστοπίας και το «Minority Report» αναδεικνύει αυτή την πραγματικότητα στο έπακρο.

Σε μια κοινωνία όπου η γέννηση του κάθε ανθρώπου βασίζεται σ’ ένα προμελετημένο συνδυασμό γονιδίων, κάθε άτομο που η σύλληψή του δεν έγινε στο εργαστήριο, ως αποτέλεσμα ενός έρωτα, θεωρείται κατώτερη ύπαρξη. Ο κεντρικός πρωταγωνιστής ωστόσο, παρά το γεγονός ότι είναι αναγκασμένος διαρκώς να διαχειρίζεται αυτή την ανισότητα που του έχει λάχει, είναι αποφασισμένος παλέψει και να καταφέρει το ακατόρθωτο: να πετάξει στο διάστημα. Εισπρακτική αποτυχία την εποχή του, ταινία με καλτ στάτους αργότερα, αναγνωρισμένο ως παραπεταμένο αριστούργημα πλέον. Το «Gattaca» είναι μια ταινία για την οποία ο «πατριάρχης» του New Wave Sci-Fi, ο Φίλιπ Κ. Ντικ θα ένιωθε περήφανος και δεν υπάρχει μεγαλύτερο κοπλιμέντο για μια ταινία του είδους από αυτό. Μελαγχολική ατμόσφαιρα, πεσιμιστικό κλίμα, δυστοπικό περιβάλλον, ερωτήματα περί θρησκείας και ανθρώπινου ανταγωνισμού, το σκεπτόμενο Sci Fi στα καλύτερά του.

Μια κοινωνία οργανωμένη και πλήρως ελεγχόμενη από την κρατική τεχνολογία και τους κρατικούς γραφειοκράτες, μια κοινωνία στην οποία το Κράτος έχει αφαιρέσει από τους ανθρώπους να ονειρεύονται όταν κοιμούνται, καθώς τα όνειρα είναι επικίνδυνο πράγμα. Και ένας τυχαίος ανθρωπάκος που το υποσυνείδητό του θα πάει κόντρα στην επιβολή, θα τον τροφοδοτήσει με όνειρα και μέσω αυτών με το συναίσθημα του έρωτα. Το αριστουργηματικό «Brazil» του Τέρι Γκίλιαμ, στην δεύτερη παρουσία του πάλαι ποτέ μέλους των Μόντι Πάιθον σε αυτή τη λίστα, είναι μια πειραγμένη και εφιαλτική εκδοχή του «1984» πασπαλισμένη με την καταπληκτική μαεστρία του δημιουργού της να δημιουργεί ονειρικά περιβάλλοντα. Χαοτικό και ριζοσπαστικό, «επικίνδυνη» δημιουργία, must see και ειδικά στους καιρούς μας.

Έχουμε ένα σκάλωμα εδώ στο Nerd Things με αυτή την ταινιάρα, τόσο μεγάλο που ναι, κατάφερε να τρυπώσει στη δεύτερη θέση μιας λίστας με τόσο ιστορικά ονόματα. Περιγράφει άλλωστε την τέλεια δυστοπία. Για να μην επαναλαμβανόμαστε, ένα copy paste από μια παλιά αποθέωση: Ο άνθρωπος διαχωρίζεται από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο μόνο για ένα λόγο: εξαιτίας της συνείδησής του, της γνώσης δηλαδή ως προς το Είναι του αλλά και της δυνατότητάς του να το αμφισβητήσει. Η έννοια της εξέγερσης, της αμφισβήτησης δηλαδή αυτού του είμαστε, ενυπάρχει δομικά μέσα στην ίδια την έννοια της συνείδησης. Και είναι αυτή ακριβώς η δυνατότητα επιλογής να αμφισβητούμε τους παγιωμένους κοινωνικούς κανόνες, να τους υπερβαίνουμε, να φτιάχνουμε νέους και -αν όταν πια δεν μας κάνουν ούτε εκείνοι- να υπερβαίνουμε εκ νέου το (έτσι κι αλλιώς κατασκευασμένο) περιβάλλον μας, που κάνει την ανθρώπινη ιστορία ένα ποτάμι σε διαρκή κίνηση. Στον πυρήνα των φιλοσοφικών προβληματισμών του σκηνοθέτη Γιώργου Λάνθιμου και του σεναριογράφου Μιχάλη Φιλίππου, η δυνατότητα αμφισβήτησης των προκατασκευασμένων κοινωνικών κανόνων είχε κεντρική θέση από τον «Κυνόδοντα». Όμως η τελειότερη αποτύπωσή της ήρθε στον «Αστακό», το ερωτικό παραμύθι του 2015, μια αλληγορική ιστορία αγάπης τοποθετημένη σε ένα απροσδιόριστο fantasy τόπο και χρόνο. Ο Κόλιν Φάρελ και η Ρέιτσελ Βάις είναι δυο άνθρωποι που ζουν σε μια κοινωνία που οριοθετεί με καταπιεστικό τρόπο τις ερωτικές σχέσεις και ταυτόχρονα, τιμωρεί τους «αζευγάρωτους» ανθρώπους μετατρέποντάς τους σε ζώα. Τι ειρωνεία: μια κοινωνία που καταστέλλει την δυνατότητα αυτοκαθορισμού, να τιμωρεί τα παράταιρα μέλη της μέσω της απώλειας ανθρώπινης συνείδησης. Ο έρωτας ανάμεσα σε αυτό το ζευγάρι είναι η αφετηρία της εξέγερσής τους, το σημείο εκκίνησης μιας διαρκούς πορείας. Κινούμενοι σε μια κοινωνία που, κουβαλώντας μαζί της όλες τις αντιφάσεις του ανθρώπινου γένους, «γεννά» επαναστάσεις που ενδέχεται να καταλήξουν στις τέλειες αντεπαναστάσεις, οι δυο χαρακτήρες ξεκινούν μια διαδρομή με πολλά εμπόδια, πολλές υπερβάσεις, νέα διακυβεύματα: στα πρόσωπά τους, οι Λάνθιμος και Φιλίππου συμβολοποιούν ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία. Και αν σε αυτή την επίπονη διαδρομή δεν υπάρχει τέλος, η συνειδητοποίηση της δυνατότητας αμφισβήτησης είναι από μόνη της ένα κεκτημένο. Και τούτο, ανεξάρτητα από το (όποιο) φινάλε των (όποιων) ανθρώπων – των ηρώων του «Αστακού» στην προκειμένη… Το αριστούργημα της δεκαετίας.

Βρισκόμαστε στο 2027 και το χάος επικρατεί σε όλο των πλανήτη. Η γονιμότητα των ανθρώπων έχει εξαλειφθεί από έναν ιό και ο τελευταίος άνθρωπος γεννήθηκε πριν 18 χρόνια! Η βία, η εγκληματικότητα και οι συνεχόμενες συγκρούσεις εθνικιστικών και ριζοσπαστικών αντάρτικων ομάδων δίνουν και παίρνουν στο Λονδίνο, εκεί όπου ένας παλιός ακτιβιστής και νυν καριερίστας σε πολυεθνική θα αναλάβει να μεταφέρει με ασφάλεια μια εγκύο σε μυστικό καταφύγιο, όπου επιστήμονες, μακριά από τον κίνδυνο των συνεχόμενων πολέμων, θα προσπαθήσουν να μελετήσουν την περίπτωσή της και κατ’ επέκταση να δώσουν λύση στο μεγάλο πρόβλημα της ανθρωπότητας. Κι όμως, δεν χρειαζόταν καν να μπούμε σε καραντίνα λόγω κορωνοϊού για να διακρίνουμε την ασύλληπτη ευστοχία της δυστοπίας που δομεί η ταινιάρα του Κουαρόν. Διότι το κοινωνικό της περιβάλλον αποτελεί μια τεράστια αλληγορία αναφορικά με τις πολιτικές των στρατοπέδων μαζικού εγκλεισμού και των κρατικών διαχείρισης των προσφυγικών ροών. Δεν είναι καθόλου υπερβολή: παρακολουθώντας τα «Παιδιά των Ανθρώπων» βλέπεις στο fantasy του μέλλον μια όψη του σήμερα.